Waarom Hemelwaterbeheer
Duurzaam hemewaterbeleid
Ondergrondse waterinfiltratie en -buffering is een onmisbaar onderdeel in de transitie naar een duurzaam hemelwaterbeleid
Met InfiltratieWijzer.be willen we een bewustwording creëren over het infiltreren en bufferen van regenwater. Want we weten dat elke druppel telt. Daarom moet zo veel mogelijk regenwater de grond in, daar is iedereen het over eens. Er zijn vandaag verschillende manieren om vandaag te infiltreren of te bufferen. Er zijn bovengronds methoden, denk maar aan wachtbekkens, wadi’s of grachten en ondergrondse methoden, zoals infiltratiekokers, poreuze betonnen buizen of ondergrondse infiltratieputten.
Zo veel mogelijk hemelwaterinfiltratie en -buffering, zowel bovengronds als ondergronds, daar gaan we voor. Daarom mogen we niet vervallen in een dogmatische kijk op bovengrondse infiltratievoorzieningen. Er is nuance, meestal zal voor projecten een combinatie van ondergrondse en bovengrondse infiltratiesystemen de beste oplossing bieden.
Plaatsgebrek in Vlaanderen
Plaatsgebrek in Vlaanderen is de voornaamste reden waarom we niet altijd voor bovengrondse oplossingen kunnen kiezen. Het is in veel gevallen onmogelijk om uitsluitend voor bovengrondse infiltratie of buffering te kiezen. Bovendien is het de bedoeling bepaalde zones te gebruiken waarvoor ze bestemd zijn: woonzones voor wooneenheden, industrie voor industrie enzovoort. Als we in een industrie- of woonzone minder kunnen bouwen, zal dit elders ten koste van een andere zone (bv. bos of natuur) gaan.
Bovengrondse waterinfiltratie heeft zeker op vlak van biodiversiteit een aantal voordelen, maar vraagt ook veel meer plaats. Plaats die er simpelweg vaak niet is. Als we uitsluitend zouden kiezen bovengrondse infiltratie en buffering, dan zal dit ten koste gaan van (oude, waardevolle) bomen, landbouwgrond, fietspaden en veiligheid. Terwijl hier ondergrondse infiltratie een oplossing kan bieden.
Bij bovengrondse waterinfiltratie kunnen bijvoorbeeld foute aansluitingen (afvalwater dat in het hemelwater terecht zou komen of omgekeerd) meestal met het blote oog waargenomen worden.
Anderzijds is bij een wadi niet duidelijk zichtbaar of deze nog goed infiltreert, want als er water in staat, is dat dan omdat deze goed water opvangt of omdat ze niet infiltreert? Ook naar biodiversiteit toe zorgt bovengrondse infiltratie voor meer ‘groen’. Dit zorgt voor meer verdamping, wat de piekneerslag in de zomer mee helpt opvangen. De vraag is hier of we deze verdamping, die het water via de lucht afvoert, moeten aanmoedigen.
Op vlak van prijs is er geen regel die bepaalt of een bovengronds of ondergronds systeem al dan niet goedkoper of duurder is. De indruk kan ontstaan dat een bovengrondse oplossing op korte termijn goedkoper is, als hier geen onteigeningen voor nodig zijn. Daarnaast kan een ondergrondse oplossing, mits een goede voorfilter, qua onderhoudskosten goedkoper uitvallen, als de voorfilter op regelmatige basis goed wordt gereinigd. Maar geen enkele instantie kan eenduidig zeggen of ondergrondse of eerder bovengrondse infiltratie op korte en lange termijn financieel de beste keuze is. Dit hangt steeds van de situatie af. Een te enge kijk hierop kan dus (lokale) overheden of particulieren op kosten jagen.
Bij bovengrondse infiltratie moet er groenonderhoud gebeuren en mogelijk ongedierte, exoten of erosie bestreden worden. Daarnaast zijn in de meeste gevallen ondergrondse infiltratie- en bufferoplossingen minder vatbaar voor beschadigingen, denken we bijvoorbeeld aan wagens die in een gracht rijden of vandalisme.
Bij elk infiltratiesysteem is de doorlatendheid van de bodem een bepalende factor. Bovengrondse infiltratie is niet altijd mogelijk bij moeilijk waterdoorlatende bodems. Een ondergronds infiltratiesysteem (bv. met verticale infiltratiekolommen) kan men onder een ondoordringbare laag plaatsen. Echter heeft de hoogte van de grondwatertafel dan wel weer een grotere, mogelijks nadelige, rol te spelen bij ondergrondse oplossingen.
Veiligheid is een vaak onderbelicht aspect
Veiligheid is een vaak onderbelicht aspect als we spreken over bovengrondse infiltratie. Bovengrondse infiltratie en buffering gebeurt o.a. via wadi’s of grachten, dat ziet er vaak leuk uit. Echter moet er wel rekening mee gehouden worden dat niet elk kind al kan zwemmen.. Een wadi naast of zelfs in een speeltuin kan tot gevaarlijke situaties leiden. Maar ook grachten bieden grote veiligheidsuitdagingen. Indien een gracht met een fietspad gecombineerd dient te worden is er bijzonder veel ruimte nodig om dit op een veilige manier te doen. Men hanteert immers het principe ‘vergevingsgezind ontwerpen’, waarbij er moet worden uitgegaan dat een fietser fouten kan maken en van het fietspad kan geraken. Dit mag zowel niet richting de autorijbaan gebeuren, als richting een eventuele gracht. In erg veel gevallen is hier geen plaats voor. Moeten we dan inboeten op veiligheid om toch maar bovengronds te infiltreren, terwijl er ondergrondse opties zijn?
De GSVH 2023 en de daarbij horende belangenconflicten zullen nieuwe openbare en private projecten in problemen brengen, wat kan leiden tot stopzettingen of grote vertragingen. Zowel verschillende regelgevingen en richtlijnen komen in conflict, maar ook eventuele onteigeningen zijn aan de orde, met alle bijkomende procedures en vertragingen bij de minste weerstand. Dat is problematisch, want Vlaanderen heeft nog veel werk voor de boeg om tot een duurzame waterhuishouding te komen. De buffering en infiltratie van het hemelwater zijn hierbij noodzakelijk. De klimaatverandering maakt de urgentie van hemelwaterberging alleen maar groter. Er is geen tijd te verliezen.
In Vlaanderen stellen we vast dat elk project anders is. Het is dan ook belangrijk ruimte te laten om steeds voor de meest optimale oplossingen te kiezen. Er zijn veel factoren zoals ondergrond, ruimte, bebouwing, kosten tegenover baten… die een rol spelen bij deze keuze. Te strikte regelgeving of interpretatie leidt tot ondoordachte keuzes en eenheidsworst, die vaak tot minder goede oplossingen leiden. Bovendien is het soms een te grote uitdaging om lokaal het hemelwater te laten infiltreren, maar kan via ondergrondse oplossingen wel op een andere plaats, verder weg van het project, infiltrering voorzien worden. De Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening Hemelwater 2023 (GSVH 2023) is daarom te strikt en onrealistisch.
De Gewestelijke Hemelwaterverordening 2023 (GSVH 2023) is al van kracht voor particuliere projecten.Voor nieuwe openbare projecten zal deze in werking treden vanaf januari 2025. De GSVH 2023 bevat volgende clausule: “Infiltratievoorzieningen worden bovengronds aangelegd, tenzij de vergunning aanvrager gemotiveerd aantoont dat de ondergrondse aanleg onvermijdbaar is.” Deze zin is problematisch in de transitie naar een duurzaam hemelwaterbeleid. De visie is namelijk te categoriek richting bovengrondse infiltratiesystemen, waardoor talloze problemen en belangenconflicten kunnen ontstaan. We mogen niet meegaan in het zwart-wit denken, waarbij de keuze voor bovengrondse systemen primeert. Zowel bovengrondse als ondergrondse infiltratie- en bufferingsystemen hebben hun voor- en nadelen, het is zinloos om deze voor- en nadelen zomaar buiten beschouwing te laten. Bovendien weten we dat heel veel projecten een combinatie van boven- en ondergrondse oplossingen vragen, waardoor bijna elk project voor de ondergrondse oplossingen een motivatie moet indienen. Iets wat een uitzondering zou moeten zijn, maar met deze passage uit de GSVH 2023 dus de regel wordt.